نقش و جایگاه مار در قصّههای حیوانهمسر
محورهای موضوعی : سایر زبان ها، گویش ها و ادبیات حاضر در ایران
علی حیدری
1
(استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان، خرمآباد، ایران.)
موسی سبزی
2
(استادیار گروه باستانشناسی، دانشگاه لرستان، خرّمآباد ، ایران.)
کلید واژه: قصه, مار, ازدواج, دختر, حیوانهمسر,
چکیده مقاله :
یکی از مشهورترین خویش کاری قصه های پریان، که در اغلب این قصه ها وجود دارد، ازدواج های آیینی و سمبولیک شاهزادهخانم ها و مردان قهرمان است. در برخی از این قصه ها برخلاف عرف، با حیوانهمسری مواجهیم. یکی از مشهورترین حیوانات که در این قصه ها نقش داماد یا عروس را بازی می کند، مار است. به نظر می رسد مار، یکی از قدیمی ترین حیواناتی است که به دلایل گوناگون چنین نقشی را عهدهدار شده و حیوانات و پرندگانی مانند قورباغه، خرس، قو و سگ متأخرند. مار در درازنای تاریخ، در فرهنگ آریایی و حتی جهان، نقش های مختلف و حتی متضادی را ایفا کرده است. گاهی تا مرحلۀ خدایی پیش رفته و گاهی موجودی پتیاره قلمداد شده است. تأثیر ادیان ابراهیمی بر تنزّل مقام مار، حائز اهمیت است. ازدواج با مار در قصه ها و باورهای عامیانه میتواند دلایل و کارکردهای مختلفی داشته باشد و هر دلیل در برههای از تاریخ عمل کرده باشد. علاوه بر دلایل مشترک برای قصههای مارهمسری؛ قدمت، تقدس، زایایی و نماد باروری مار از مهم ترین دلایل پیدایش این قصه هاست. در نمادشناسی قصه؛ مار، هم نماد جنس مؤنث است هم مذکّر. به همین دلیل، گاهی عروس و گاهی داماد است. وجود این حیوان خوشخط وخال در قصه ها بهعنوان همسری که در ادامه به شکل انسانی تغییر شکل می دهد، میتواند ترس کودک را از ازدواجی که اطرافیانش از آن تابویی ساختهاند، فرو ریزد.
One of the prominent actions occurring in many fairy tales is the ritual and symbolic marriage of princesses. In some of these stories, contrary to the norm, we face Animal-wife, among which one of the most famous is snake. In the course of history, in Aryan as well as global culture, snake has played various and sometimes contradictory roles, at one time attaining a divine status and at another time behaving as an evil. It seems that snake, for various reasons, is one of the most ancient animal of bridegrooms; other birds and animals like frog, bear, swan have assumed this role at the later stages. The influence of the Abrahamic religions on the degradation of the snake is significant. In folk tales, marrying a snake could have different reasons which are historically justified. In addition to the common motives for animal-bridegroom tales, the main reasons for the emergence of snake-wife stories are the antiquity, holiness, and symbolic fertility of the snake wife. In tale symbolism, the snake has both female and male sexual symbol. That is why sometimes the snake is the bride and sometimes is the groom. The presence of this beautiful animal in the tales as a wife who continues to transform into a human being, can dispel the child's fear of a marriage from which those persons around him have made a taboo.
49- Golan, A. ,(1991). Prehistoric religion-mythology- symbolism. Jerusalem.
_||_