بررسی تفسیر آیات «اکمال دین» و «ابلاغ» سوره مائده در تفسیر «بیان معانی در کلام ربّانی»
محورهای موضوعی : نشریه پژوهشنامه معارف اهل بیت علیه السلام
1 - دانش آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث، واحد علوم و تحقیقات آذربایجان شرقی، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
کلید واژه: امامت, غدیرخم, آیه تبلیغ, مصطفی طباطبائی, قرآنیون,
چکیده مقاله :
مصطفی حسینی طباطبائی مؤلف تفسیر چهارده جلدی با نام «بیان معانی در کلام ربّانی» و از عناصر جریان شیعه¬نمای «قرآنیان»، در تفسیر آیه سوم مبارکه مائده معروف به آیه «اکمال دین» و آیه ی 67 این سوره، مشهور به آیه تبلیغ (ابلاغ)، با ردّ نظرات مفسّران شیعه مبنی بر دلالت این آیات بر امامت امام علی (ع) ، با ادعای اینکه بر اساس تفسیر قرآن به قرآن و سیاق آیات، این دو آیه ربطی به امامت امام علی ع ندارد، مدعی شده سوره مائده به یکباره نازل شده و آیه «اکمال دین» بر اساس روایاتی که سیوطی در کتاب خود آورده، نه در روز «غدیرخم»، بلکه در روز عرفات نازل شده است. بطور کلی او در تفسیر خود سعی نموده آیاتی که دلالت بر نصب الهی امامت را دارد، انکار نماید. در این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی، اثبات شده با فرض اعتبار و اصالت سیاق و چینش توقیفی آیات قرآن، نه تنها این آیات در موضوع امامت با سیاق آیات همخوانی دارد بلکه ارتباط مستقیمی با «آیه¬ی ولایت» (57 مائده) دارند و روایات متعددی در حدّ تواتر در شأن نزول این آیات بر امامت امام علی (ع) دلالت دارد و بررسی روایات دیگر در کتب سیوطی نشان می¬دهد، سوره مائده به یکباره نازل نشده و قرائن متعددی مبنی بر نزول آیه «اکمال دین» در روز غدیرخم دلالت دارد.
Mustafa Hosseini Tabatabaie, the author of a fourteen-volume commentary Bayān Ma’ānī dar Kalām Rabbānī and one of the elements of the Shia trend of Qur'aniāns, in the commentary of the third verse ikmāl dīn, known as vers tablīgh by rejecting the opinions of Shia commentators that these verses imply the Imamate of Imam Ali (as) , claiming that based on the interpretation of the Qur'an by the Qur'an and the context of the verses, these two verses have nothing to do with the Imamate of Imam Ali (as). It is claimed that Surah Mā'īdah was revealed all at once and the verse Ikmāl Dīn was revealed not on the day of Ghadīr Khom, but on the day of ‘Arafah based on the narratives that Siyuti presented in his book. In general, in his tafsīr, he tried to deny the verses that indicate the divine installation of Imamate. In this research, using a descriptive- analytical method, proven by assuming the validity and authenticity of the context and the order of the Qur'anic verses, not only these verses are consistent with the context of the verses on the subject of Imamate, but they are also directly related to the verse vilāyah and several aḥādīth regarding the frequency of the revelation of these verses indicate the Imamate of Imam Ali (as), and the examination of other narratives in Siyuti's books shows that Surah Mā'īdah was not revealed at once.
1. ابن ابی عاصم، ابوبکر، (1400ق)، السنّه، المکتب الاسلامی.
2. ابن البطريق، حافظ ،(بی¬¬تا)، خصائص الوحى المبين، محقق: الشيخ مالك المحمودي، بی¬جا: دار القرآن الكريم، چاپ نگین.
3. ابن المغازلی شافعی، علی بن محمد، (بی¬تا)، مناقب، مجمع العالمي للتقريب بين المذاهب الإسلامية.
4. ابن حنبل، احمد (1421ق)، مسند امام احمد بن حنبل، تحقیق شعیب الارنووط، عادل مرشد، چ اول، بی جا، موسسه الرساله.
5. ابن حنبل، احمد، (1403ق)، فضائل الصحابة، بیروت: مؤسسة الرسالة، چاپ اول.
6. ابن سعد، محمد بن سعد، (1968م)، الطبقات الكبرى، بیروت: دار صادر.
7. ابن عساکر، علي بن الحسن، (بی¬تا)، تاريخ مدينة دمشق،محقق: علي شيري، دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع.
8. ابن مردويه، أبي بكر أحمد بن موسى، (1424ق)، مناقب علي بن أبي طالب (ع) وما نزل من القرآن في علي (ع)، قم: دارالحدیث.
9. ابن منظور، محمد بن مکرم (۱4۱4ق)، لسان العرب، با تحقیق جمال الدین میردامادی، بیروت: دار الفكر للطباعة و النشر و التوزيع ، چ ۳.
10. ابن¬جوزی، أبو الفرج عبد الرحمن بن علي، (1422ق)، زاد المسير في علم التفسير، بیروت: دار الكتاب العربی.
11. ابن¬کثیر، اسماعیل (1419ق)، تفسير القرآن العظيم، محقق: محمد حسين شمس الدين، بیروت:دار الكتب العلمية، چ اول.
12. آلبانی، ناصر الدين،(1412ق)، سلسلة الأحاديث الضعيفة والموضوعة،، دار المعارف.
13. امینی، عبدالحسین، (1414ق)، الغدیر، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
14. بابایی، علی اکبر، (1388ش)، روش شناسی تفسیر قرآن، قم: زیتون، چاپ چهارم.
15. بحرانی، سید هاشم، (1374ق)، تفسیر البرهان ، بیجا: موسسه البعثه.
16. بخاری، محمد بن اسماعیل (1422ق)، صحیح البخاری ، تحقیق: محمد زهير بن ناصر الناصر ، دار طوق النجاة.
17. جرجانی، سید شریف،(1325ق) ، شرح المواقف، مصر: مطبعة السعاده.
18. جوادی آملی، عبدالله، (1367ش)، ولایت فقیه؛ رهبری در اسلام، قم: مرکز نشر فرهنگی رجاء .
19. جوادی آملی، عبدالله، (1389ش)، تفسیر تسنیم، قم: اسراء.
20. حسکانی، حاکم، (بی¬تا)، شواهد التنزیل، موسسة الطبع و النشر.
21. حسینی طباطبائی، مصطفی (بی تا) ، بیان معانی در کلام ربّانی، https://archive.org/details.
22. حمویی جوینی، ابراهیم، (بی¬تا)، فرائد السمطین، موسسه المحمودی.
23. خطیب بغدادی، احمد بن علی (1417ق)، تاریخ بغداد، بیروت: دار الکتب العلمیه.
24. خوارزمي، الموفق بن احمد، (1411ق)، المناقب، مؤسسة النشر الإسلامي.
25. زمخشری، محمودبن عمر، (1407ق)، الکشاف عن حقائق التنزیل، بیروت، دار الكتاب العربي، چاپ سوم.
26. سبحانی، جعفر(1397ش)، تفسیر صحیح آیات مشکله قرآن، قم: انتشارات توحید، چاپ دوم.
27. سبحانی، جعفر، (1398ش)، منشور عقائد امامیه، قم: موسسه امام صادق، چاپ نهم.
28. سبط ابن الجوزی، شمس الدین، (بی¬تا)، تذكرة الخواص، بی¬جا.
29. سنگلجی، شریعت، (بی¬تا)، کلید فهم قرآن، موسسه انتشاراتی دانش.
30. سیوطی، جلال الدین (1404ق)، الدراالمنثور، بیروت: دار الفكر.
31. سیوطی، جلال الدین، (1384ش)، الاتقان فی علوم القرآن، مترجم: مهدی حائری، تهران، موسسه امیر کبیر.
32. سیوطی، جلال الدین، (بی¬تا)، جامع الاحادیث. بیروت: دارالفکر.
33. شعار، یوسف (۱۳۶۹ش)،تفسیر آیات مشکلات، بی جا.
34. طباطبائی، محمد حسین، 1374ش، ترجمه تفسیر المیزان، مترجم: محمد باقر موسوی همدانی،قم: دفتر انتشارات اسلامي.
35. طبرانی، سليمان¬بن أحمد،(بی¬تا)، المعجم الكبير ، محقق: حمدي¬بن عبد المجيد ، القاهرة: مكتبة ابن¬تيمية .
36. طبري، أبو جعفر، (1387ق)، تاريخ الطبري، بیروت: دار التراث
37. طوسی، محمد بن حسن(1414ق)، امالی، قم:دارالثقافه،چاپ اول.
38. فخر رازی، محمدبن عمر، (1420ق)،التفسیر الکبیر(مفاتیح الغیب)، دارالفکر
39. القشيري النيشابوري، مسلم بن الحجاج أبو الحسن (بی¬تا)، صحیح مسلم،محقق: محمد فؤاد عبد الباقي، بیروت: دار إحياء التراث .
40. قلمداران، حیدرعلی (1339ش)، ارمغان آسمان، چاپخانه قم.
41. قندوزي، سليمان بن ابراهيم، (بی¬تا)، ينابيع المودة لذو القربى، دار الاسوة للطباعة والنشر المطبعة
42. متقی هندی، علاء الدین (1401ق) ، کنز العمال، بیروت: مؤسسة الرسالة، چاپ پنجم.
43. مجلسی، محمدباقر، (1403ق)، بحارالانوار، بیروت: موسسه الوفا، چ 2.
44. مجلسی، محمدباقر،(1404ق)، مرآه العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تصحیح سیدهاشم رسولی، مروی: دارالکتب الاسلامیه.
45. مصباح یزدی، محمد¬تقی،(1389ش)، آموزش عقائد، تهران: سازمان تبلیغات، شرکت چاپ و نشر بین الملل.
46. نجارزادگان، (1383ش)، تفسیر تطبیقی، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
47. نسائی، أبو عبد الرحمن أحمد(1421ق)، سنن کبری ، بيروت: مؤسسة الرسالة .
48. واحدی نیشابوری، علي بن أحمد، (1411ق)، أسباب نزول القرآن، بیروت: دار الكتب العلمية، چاپ اول.