بررسی ترکیب‌بند عاشورایی محتشم کاشانی با تکیه بر اثرپذیری از پیشینیان
محورهای موضوعی : نشریه پژوهشنامه معارف اهل بیت علیه السلام
حمیدرضا جدیدی
1
(استادیار گروه تاریخ، واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی ، محلات، ایران)
کلید واژه: صفویه, محتشم کاشانی, اثرپذیری, ترکیب بند, پیشینیان,
چکیده مقاله :
مشهورترین سوگ‌سرودة آیینی فارسی ترکیب‌بند عاشورایی محتشم کاشانیست که پیوسته مورد اقبال بوده است. اثر فرهنگی و زبانی این مرثیۀ هنری بیش از یک شعرست، به شکلی که صاحب‌نظران فراوانی زبان به تحسینش گشوده‌اند و بارها مورد تقلید قرار گرفته. محتشم، مخلصانه از میراث پیشینیانان خود بهره برده، با هوشمندی اثری جاودان آفریده است. در این نوشتار، اجمالاً با روش تحلیلی – توصیفی، محاسن این شعر و دیدگاه بزرگان در موردش بیان گردیده، نشان داده شده که وی چگونه از سخنسرایان قبلی چون خاقانی، محمّد راوندی، حسن کاشی، خواجو، آذری طوسی، ابن‌حسام خوسفی، بابافغانی و ... بهره‌مند گشته‌است. در این ترکیب‌بند شاعر سعی داشته با سادگی و ظرافت، به دور از تعقیدات لفظی و معنوی، آمیزه‌ای از محاسن اشعار گذشتگان را در قالبی متناسب به شعرش بیفزاید؛ البته از عنایات ربّانی و توجّه ذوات پاک معصومین (ع) و تشویق شاه صفوی در مقبولیّت این شاهکار نباید چشم پوشید. دقّت به ساختار این سروده نشان می‌دهد هیچ اثر ارجمندی به ویژه در عرصة ادبیات بدون بهره‌جویی از آثار شاخص پیشینیان آفریده نمی‌شود و هر نوع ادبی در حیاتِ سبکی خود زمانی به اوج رسیده، الگوی دیگران قرار می‌گیرد امّا به ندرت مقبولیتِ نخستینش تکرار می‌گردد.
The most famous Farsi ritual elegy is Mohtasham Kashani’s Āshūrá-content tarkib-band, which was continuously considered. The cultural and lingual effect of this elegy is more than just a poem; it was modeled and admired by experts. Mohtasham, sincerely, was inspired by poets before him; created an eternal piece. This article represented the goods of this poem and experts’ thoughts around it by analytical-descriptive method, and showed his influence by Khaghani Shervani, Ravandi, Hasan Kashi, Khajooi-e-Kermani, Azari-e-Toosi, Ibn Hesame Khosfi and others. In this tarkib-band the poet endeavoured properly and simply to add a combination of other poets’ goods to his poet, not mentioning God’s favour, Infallibles’ help, and encouragement of Safavid King. Studying its structure, no great piece, especially in literature field, can be created without gaining benefits of others’ remarkable pieces; and every type of literature has reached its peak in its stylistic life, it is set as a model for others, but its first acceptance is rarely repeated.
_||_