هندسه معرفت دینی فخرالدین رازی

محورهای موضوعی :  پژوهشهای معرفت شناختی

ابراهیم نوری ¹ , مرتضی عرفانی ² , محمود صیدی ³

1 - استادیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه سیستان و بلوچستان
2 - استادیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه سیستان و بلوچستان
3 - استادیار دانشگاه شاهد

تاریخ دریافت : 1395/04/24 تاریخ پذیرش : 1395/06/21 تاریخ انتشار : 1395/07/01

کلید واژه: قرآن, عرفان, فخر رازی, معرفت دینی, برهان,

چکیده مقاله :

فخر رازی در اوایل حیات علمی خود سخت از نقش عقل در حوزه دین دفاع می‌کرد اما در دوران متأخر، بُرد عقل در حوزه الهیات را محدود دانسته و نقل و شهود را کارآمدترین ابزار می داند. او برهان، قرآن و عرفان و به‌تعبیری دینداری و خردورزی را با هم قابل جمع می‌بیند و به جایگاه برتر نقل و شهود اذعان می کند، فهم دین را به‌وسیله عقل لازم و یکی از مهم‌ترین کارکردهای عقل را فهم باورهای دینی و رفع تعارض و تناقض از مدعیات دینی می داند. تمام تعریف و تمجیدی که رازی از جایگاه خِرَد و خردورزی به‌عمل می آورد، به همین کارکرد عقل برمی‌گردد. در این پژوهش با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی و انتقادی به ترسیم هندسه معرفت دینی رازی پرداخته و دیدگاه وی در باب جایگاه هر یک از اضلاع این شکل هندسی و چگونگی ترتّب آنها بر یکدیگر مورد بررسی قرار گرفته و به این نتیجه می‌رسد که هندسه معرفت دینی وی مثلثی است که اضلاع آن را قرآن، عرفان و برهان تشکیل می‌دهد. عقل نقش مقدماتی و مبنایی برای حصول معرفت متعالی قرآنی و عرفانی دارد و کنار نهادن آن در هیچ مرحله‌ای موجّه نیست.

چکیده انگلیسی:

Fakhr Al-Din Razi in his early scientific life has supported hardly the role of reason in the religious studies, but later he has limited his idea on applying of reason in theology and considered the transmitted sciences and intuition the most effective in religious understanding. Moreover, according to his opinion, proof, Quran and Mysticism and on the other words, faithfulness and Wisdom can be integrated. He has also admitted that the transmitted sciences and intuition are the best way to understand the religious issues. Accordingly, rational understanding of the religion is necessary and one of the most important functions of reason is to elucidate religious beliefs and resolve the oppositions and contradictions in the religious claims. Razi has only admired and praised reason and wisdom for this function. This research, by descriptive-analytic method and critical approach is going to draw the geometry of Razi’s religious knowledge, studying his point of view about the position of each side of the geometric shape and how they affecting each other. Finally, it concludes that his geometry of religious knowledge is like a triangle that its sides are including: Quran, Mysticism and proof. The reason has the primary and basic role to achieve the Quranic and mystical transcendental knowledge which never can be left.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1376)  ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، تهران: طرح نو.

اکبریان، رضا (1386) مناسبات دین و فلسفه در جهان اسلام، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

جوادپور، غلامحسین (1389) «سنجش و سازش عقل و ایمان از منظر فخرالدین رازی»، اندیشه نوین دینی، ش20، ص138-121.

حنبلی، ابن العماد (1979م) شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، بیروت: دار الکتب العلمیه.

رازی، فخرالدین (1323ق) لوامع البینات فی شرح الاسماءالله الحسنی والصفات، قاهره: المطبعۀ الشرقیه.

همو. (1341) البراهین در علم کلام، مقدمه و تصحیح محمدباقر سبزواری، تهران: دانشگاه تهران.

همو. (1381) شرح الاشارات، تهران: دانشگاه تهران.

همو. (1390) «فخر رازی و کتابٌ فی الحبّ». تحقیق قاسم انصاری، فصلنامهتخصصی عرفان اسلامی، شماره 30، 58-51.

همو. (1401ق) التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت: دار الفکر.

همو. (1428ق) المباحث المشرقیه، قم: ذوی القربی.

همو. (1987م). المطالب العالیة من العلم الالهی، بیروت: دار الکتب العربی.

رازی، فخرالدین و دیگران (1383) چهارده رساله، ترجمه، تصحیح، مقدمه و تراجم احوال از سید محمدباقر سبزواری، تهران: دانشگاه تهران.

زرکان، محمدصالح (1963م) فخرالدین رازی و آراؤه الکلامیة و الفلسفیة، بیروت: دارالفکر.

شریف، میان محمد (‌1365) تاریخ فلسفه در اسلام، ترجمه نصرالله پورجوادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

شاله، فلیسین (1378) فلسفه علمی (شناخت روش علمی)، ترجمه یحیی مهدوی، تهران: دانشگاه تهران.

کلینی، ابی‌جعفر محمد بن یعقوب (1365) الاصول من الکافی، تصحیح و تعلیق علی‌اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

گولپینارلی، عبدالباقی (1381) نثر و شرح مثنوی شریف، ترجمه وتوضیح توفیق هـ. سبحانی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

ملاصدرا (1383) شرح اصول کافی، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

مهدوی‌نژاد، محمدحسین (1387الف) ایمان­گرایی خردپیشه در اندیشه فخررازی، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).

همو. (1387ب) «فخر رازی، از عقل­گرایی اعتدالی تا ایمان‌گرایی خردپیشه»، نقد و نظر، ش49 و50، ص74-46.

Shihaheh, Ayman (2006) The Teleological Ethics of Fakhr Al-Dina Al-Razi, edited by H. Daiber and D. Pingree, volume LXIV, Boston: Bill Leiden.