عرفان به‌مثابه یک معرفت علمی مقایسه دیدگاه‌های قونوی و امام خمینی

محورهای موضوعی :  پژوهشهای معرفت شناختی

غلامرضا حسین پور ¹ (دکترای عرفان اسلامی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی)
محمد سعیدی مهر ² (گروه فلسفه دانشگاه تربیت مدرس)

تاریخ دریافت : 1394/07/29 تاریخ پذیرش : 1394/12/15 تاریخ انتشار : 1395/01/01

کلید واژه: امام خمینی, علم عرفان, مبادی عرفان, اسماء ذات, قونوی, فناری,

چکیده مقاله :

بنا بر قول مشهور، هر علمی نیاز به موضوع دارد و بحث از موضوع یک علم، برای تعین و تشخص آن علم، امری ضروری است. از این‌رو، موضوعات علم در خود آن علم مورد بررسی قرار نمی‌گیرند و این مهم بر عهده فلسفه آن علم است. اما علم بودن عرفان به‌دلیل آنکه از مقوله کشف و شهود است، همیشه معرکه آرای اهل نظر بوده است و عرفا هم برای اینکه علم بودن آن را ثابت کنند، در برخی از کتب عرفان نظری، به بحث درباره موضوع و مبادی و مسائل این علم پرداختند. از جمله منظم‌ترین و تحلیلی‌ترین کتابی که در آن موضوع علم عرفان مورد مداقه قرار گرفته است، می‌توان از مفتاح‌الغیب صدرالدین قونوی نام برد. از نظر قونوی موضوع علم عرفان، حق تعالی است و اسماء ذات، مبادی آن ـ‌البته بر اساس اصول مشهود عرفا‌ـ اسماء صفات و افعال از مسائل علم عرفانند. اما از نظر امام خمینی اساساً علوم، به شهادت تدوین تاریخی‌شان، نیاز به بیان موضوع ندارند و تمایز آنها هم به سنخیت ذاتی‌شان برمی‌گردد و لذا موضوع علم عرفان نیز از نظر امام، چون ذات حق تعالی است، شخصی و جزئی است، نه حقیقی و کلی.

چکیده انگلیسی:

According to a well-known traditional view, any specific human knowledge needs to have a specific subject-matter by which specified and characterized.  Moreover, no scientific discipline should discuss of its own subject-matter but this is a task must be undertaken by another discipline prior to it. As to Islamic mysticism there have been controversial whether it is a scientific discipline with a certain subject-matter or not. Some Muslim mystics such as Qunawi, believe that God is the subject-matter of mysticism and the Names of the Essence are its principles, and the Names of his Attributes as well as His Acts are its problems. According to Imam Khomeini’s view, however, different branches of human sciences, on the testimony of their historical development, don’t need to have a unique subject-matter. In this point of view, the difference between several branches returns to their intrinsic authenticity. Then the subject of mysticism is God who is a personal and particular, not a universal.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

اردبیلی، سیدعبدالغنی (1385) تقریرات فلسفه امام خمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

اشکوری، میرزاهاشم (1388) تعلیقات مصباح‌الأنس، تحقیق محمد خواجوی، تهران: مولی.

جوادی آملی، عبدالله (1382) رحیق مختوم، جلد اول، قم: اسراء.

حائری یزدی، مهدی (1384) کاوش‌های عقل نظری، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.

حسن‌زاده آملی، حسن، درس‌های شرح مصباح‌الأنس، نوار صوتی.

خمینی، روح‌الله (1386) شرح دعای سحر، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

همو. (1387) مناهج‌الوصول الی علم الاصول، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

همو.  (1410) تعلیقات علی شرح فصوص‌الحکم و مصباح‌الأنس، تهران: مؤسسه پاسدار اسلام.

خمینی، سیدعلی (1392) الافادات و الاستفادات، تقریرات البحوث الاصولیة لسماحة الاستاذ السید حسن الخمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

سعادت مصطفوی، سیدحسن (1394) شرح الهیات شفا، مقاله اول و دوم، به‌کوشش مجتبی حسینی سرایی، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).

شاه‌آبادی، محمد (1423) رشحات‌العرفان، جلد اول، قم: مهدی‌یار.

فناری، محمد بن حمزه (1388) مصباح‌الأنس، تحقیق محمد خواجوی، تهران: مولی.

قونوی، صدرالدین (1388) مفتاح‌الغیب، تحقیق محمد خواجوی، تهران: مولی.

قیصری، داوود بن محمود (1383) شرح فصوص‌الحکم، به‌کوشش سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران: علمی و فرهنگی.

محمدی گیلانی، محمد (1376) اسم مستأثر در وصیت امام و زعیم اکبر، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.